CULTUURLANDSCHAP
De Koloniën van Weldadigheid worden voorgedragen als cultuurlandschap dat transnationaal en serieel is:
- Cultuurlandschap: het landschap van de Koloniën ontstond door de mens;
- Transnationaal: de Koloniën bevinden zich in Nederland en in België;
- Serieel: elk van de vier genomineerde Koloniën (Frederiksoord, Wilhelminaoord, Wortel en Veenhuizen) versterkt de erfgoedwaarde van het geheel.
UITZONDERLIJKE UNIVERSELE WAARDE
Uniek en onvervangbaar zijn, en een uitzonderlijke universele waarde hebben: daar begint alles mee. Maar hoe bepaal je dat? UNESCO hanteert tien criteria. Het genomineerde erfgoed moet aan minstens één van de tien voldoen.
De Koloniën van Weldadigheid worden voorgedragen aan de hand van twee criteria:
(ii) om een belangrijke verandering van menselijke waarden aan te tonen, over een tijdspanne of binnen een cultureel gebied van de wereld, op vlak van ontwikkelingen in architectuur of technologie, monumentale kunst, stedenbouw of landschapsontwerp. De Koloniën van Weldadigheid getuigen van een uitzonderlijk, landelijk en door de Verlichting geïnspireerd experiment in sociale hervormingen, via een systeem van grote binnenlandse landbouwkoloniën. Zij stelden een model van social engineering, gebaseerd op de notie van 'productieve arbeid', met als doel het transformeren van arme mensen in 'ijverige' burgers en onbeschaafd 'braakliggend' naar productief land. Het werk, onderwijs en morele verheffing werden beschouwd als een essentiële bijdrage aan het doel van het transformeren van arme mensen in zelfredzame burgers. De Koloniën van Weldadigheid werden ontwikkeld als systematische zelfvoorzienende agrarische nederzettingen met state-of-the-art sociale voorzieningen. Als zodanig zijn de Koloniën van Weldadigheid een pionier in het binnenlandse koloniemodel, wat veel internationale aandacht trok. Voor meer dan een eeuw oefenden zij een invloed uit op de verschillende soorten van instellingszorg in West-Europa en daarbuiten.
(iv) een uitstekend voorbeeld van een type gebouw, zijn architectonische of technologische ensemble of landschap, die belangrijke fase(s) in de menselijke geschiedenis illustreert. De Koloniën van Weldadigheid zijn een buitengewone reeks geplande panoptische (d.w.z. overzichtelijke) en disciplinaire nederzettingen, bedoeld voor tijdelijke scheiding van armen in een gesloten agrarische omgeving met permanent toezicht. Doelbewust gecultiveerd als 'eilanden' in afgelegen binnenlandse heide- en veengebieden, implementeerden de Koloniën de ideeën van een panoptische instelling voor de armen in hun functionele en ruimtelijke organisatie. De karakteristieke landschappelijke organisatie is gericht op het versterken van de disciplinaire orde en de economische gezondheid van de Koloniën. De strikte hiërarchische structuur en dimensionering, met het zorgvuldig overwogen landschap lay-out en ontwerp, was instrumenteel in de beoogde beïnvloeding van het gedrag van de bewoners, die werden verondersteld 'ijverig' en 'rationeel' te worden. In een context van dominant economisch liberalisme, waren de Koloniën van Weldadigheid een vroege poging om invloed op de arbeidsmarkt en een voorloper van latere sociale interventie beleid van overheden in de context van de werkgelegenheid. De Koloniën van Weldadigheid zijn een uitstekend voorbeeld van een landschap ontwerp dat een binnenlandse landbouwkolonie met een sociaal doel voorstelt. De landschapspatronen weerspiegelen het oorspronkelijke karakter van de verschillende typen Koloniën (vrij en onvrij), de daaropvolgende evolutie en illustreren de omvang, de ambitie en de evolutie van dit sociale experiment in haar bloeiende periode (1818-1918).
AUTHENTICITEIT EN/OF INTEGRITEIT
Als een site overtuigd is van haar uitzonderlijke universele waarde, moet dat ook blijken uit de attributen: het ontwerp, het materiaal, het vakmanschap, de setting, sociale en culturele aspecten. Zijn de attributen authentiek? Met andere woorden: is er een verband met de uitzonderlijke universele waarde? Zijn ze compleet en intact?
Het huidige landschap van de Koloniën van Weldadigheid laat nog altijd hun doel zien: de disciplinering en verheffing van grote groepen mensen. Dat gebeurde door werk op het land, modern (landbouw)onderwijs en het bijbrengen van een moraal.
Het landschap heeft orthogonale (d.w.z. rechthoekige) structuren, beplante lanen, akkers, weiden en bos, met centrale voorzieningen en boerderijen. Ondanks twee eeuwen van aanpassingen aan moderne opvattingen over armenzorg, landbouw, geestelijke gezondheidszorg en straf is de structuur van het landschap en veel van de bebouwing gebleven.
De belangrijkste attributen zijn dan ook:
- De basistypologie: de karakteristieke landschapstypologiën van de Koloniën van Weldadigheid in hun bloeiperiode - met representatieve relict landschapslagen die de functionele en ruimtelijke samenhang tonen;
- Het orthogonale grid: alle individuele elementen van het orthogonale grid: beplante wegen, waterwegen, het maatsysteem dat werd toegepast en het patroon van de bebouwing in het grid;
- Representatieve gebouwen en beplanting: individuele gebouwen, ensembles en beplanting die representatief is van dit panoptische model van een landbouwkolonie.
